Merhaba kıymetli okuyucularımız... Manisa Valiliği Bağımlılıklarla Mücadele Alt Komisyonu kararınca belirli zaman dilimlerinde sizleri farklı bağımlılık türleri hakkında bilgilendiriyoruz. Bu yazımızda Manisa İl Müftülüğü bağımlılıkla mücadele koordinatörü olarak bağımlılıkların dini boyutu hakkında bilgilendirme yapacağız.
İslam’da İnsanın İradesi ve Bağımlılık
İnsanı diğer varlıklardan ayıran en temel vasıf; ona verilen akıldır. Dinen sorumlu tutulabilmek için ilk şart da insanın aklının olmasıdır. İslam, akıllı insanları muhatap alır.  İslam, insanı ve aklını korumak için birtakım haramlar ortaya koymuştur. Bu bağlamda insanın bedenini ve aklını zarar sokan maddeler kesin bir dille haram kılınmıştır. Bu konudaki en açık ve genel ayetlerden birisi olan Maide 5/90. ayeti, içki, kumar ve uyuşturucu maddeler gibi bağımlılık yapan madde ve alışkanlıkları yasaklamaktadır: “Ey iman edenler! İçki, kumar, (tapınmaya mahsus) dikili taşlar, fal okları ancak şeytanın amelinden birer murdardır. Onun için bunlardan kaçının ki muradınıza eresiniz.”
Haramların bulunma amacı; imtihan dünyasında bulunmamızdır. İnsan için iradesini nerede kullanacağını belirlemektir. Allah, haramları yaratmış fakat onları kullanmaktan razı olmadığını ayetlerle haber vermiştir. Bunlar için, Allah bunları yaratmış öyleyse niye haram olsun? Demek imtihan sırrını anlamamak manasına gelmektedir.
2- Bağımlılık Çeşitleri ve Dini Hükümleri
Bağımlılık son derece kapsamı geniş bir kavramdır. İnsan nefis, özenti, şehvet ve şeytanın da etkisiyle birçok şeye bağımlı olabilir. Herkesin bağlı olduğu madde veya davranış birbirinden farklılık arz etse de sonuç itibariyle yoksunluğunda gösterilen tepkiler benzer olmaktadır.
Sigara Bağımlılığı: Sigara, bağımlılık yapan maddelerin başında gelmektedir. Sigara kişinin kendisi, ailesi ve çevresindekilere ciddi zararlar vermektedir. Bu durumda sigara içen kişinin hem Allah’ın verdiği bedenini zarara soktuğu için Allah hakkı, hem de çevresindeki insanlara zarar verdiği için kul haklarına girmiş olmaktadır.
İslam dini bedene, akla, mala, topluma ve dine zararlı olan her şeyi yasaklamaktadır. Öncelikle sigara bedene zararlıdır. Beden, Allah’ın insana emanetidir. Onu en iyi şekilde muhafaza edip sahibine istediği şekilde teslim etmek gerekir.
Alkol (İçki) Bağımlılığı:Kur’an, 14 asırdır bağımlılıkla mücadele etmektedir. Özellikle birçok ayette içki yasağından bahsedilmektedir. "Resülullah (sav) buyurdular ki: "Sarhoşluk veren her şey haramdır." “Çoğu sarhoş eden şeyin azı da haramdır.” “İçkiden uzak durun, içki bütün kötülüklerin anasıdır.” “İçki her kötülüğün anahtarıdır.” Hz. Enes (ra) anlatıyor: "Resülullah, hamrla ilgili olarak on kişiye lanet etti: "(Hammaddesinden şarap yapmak maksadıyla) sıkana ve sıktırana, içene ve sâkilik yapana, (imalathâneden veya depodan, toptancıdan perakendeciye veya müstehlike kadar) taşıyana ve taşıtana, satana ve satın alana, bağışlayana, bunun parasını yiyene."
Allah’ın göndermiş olduğu tüm dinlerin temel hedefleri vardır. Bütün dinler insanların, dinini,  malını, canını, neslini ve aklını korumak istemiştir.  Dini korumak için tevhit anlayışını, malı korumak için faiz ve kumar gibi birçok şeyi, canı korumak için katli, nesli korumak için zinayı, aklı muhafaza etmek için içkiyi yasaklamıştır. Bu yasakları Kur’an’ın birçok ayeti ifade etmektedir.
Kumar Bağımlılığı: Sonunda para kazanılan veya kaybedilen, zar, oyun, piyango, spor-toto, loto, müşterek bahis gibi her türlü şans oyunu kumardır. Bütün şans oyunları başlangıçta eğlenmek ve vakit geçirmek için oynanır. İnsan, kazandıkça kazanma zevki ve hırsı için oynar.
Kumar, insana yaratıcısını unutturan, namaz kılmaktan alıkoyan, tembelliğe sürükleyen, çalışma gücünü yok edip insanlar arasına kin ve düşmanlık saçan haksız bir kazanç yoludur. Fert ve toplum hayatında unutulmaz yaralar açan kumarın her türlüsü İslâm dininde haram kılınmıştır. Bu konuda Kur'an-ı Kerimde şöyle buyurulur. "Aranızda mallarınızı haksız sebeplerle ve batıl yollarla yemeyin"
Teknoloji Bağımlılığı:Teknolojinin insan hayatına getirdiği sayısız faydalar var. Ancak kişinin teknoloji kullanımı üzerinde kontrolünün kaybolması ve teknolojiyi ölçüsüz ve sınırsız kullanması çok ciddi zararlara sebep olabilir.
Teknoloji bağımlılığı başlığı altında incelenen, televizyon, akıllı telefon, tablet, sosyal medya vb. ürünlerin dini olarak usulüne uygun şekilde kullanılmasında hiçbir sakınca yoktur. Sadece gereğinden fazla kullanılması israfa gireceğinden ibadetlerde gevşeklik oluşturacağından bakmakla yükümlü olduğu aile fertlerini ihmal ettiğinden uygun görülmemiş, çok aşırıya kaçtığında haram kabul edilmektedir. Yine içerik olarak haram olan şeyleri internette izlemek onları başkalarına izlettirmek caiz değildir. Teknoloji yardımıyla oynana kumar, alışveriş gibi birtakım hususlara da dikkat etmek gerekir. Bunların gerçek ile sanal hayatta olmasında günah yönünden bir fark yoktur.
Uyuşturucu Bağımlılığı: Gerek Kur’an ve gerekse hadislerde, içki ve uyuşturucularla alâkalı yasak, sadece belli bir madde üzerine has kılınmamış, özellikle kullanılmasında meydana gelecek neticeler dikkate alınmıştır ki, o da aklın örtülmesi, düşüncenin yok olması ve aklın kendine has işlevi yerine getirmekten mahrum kalmasıdır. Yani konulan yasak, aklı ihlâl eden her madde içindir. Buna göre, akla zarar veren, onun işlevini yitirmesine sebep olan ve insanı sağlam düşünmeden mahrum bırakan içki, esrar, afyon, eroin, kokain ve morfin gibi her türlü uyuşturucu madde, İslâm'ın yasak kapsamına girmektedir.
3- İslam’da Bağımlılıklarla Başa Çıkma Yöntemleri
İnsan, birçok iyi tarafının yanında birçok zaaf ve zayıflıklarının da bulunduğu karmaşık bir canlıdır. İnsanın bu karmaşık yapısından dolayı din onu karşı bütünsel bir yaklaşımla ele alır. Bazen zaaflarını engelleme adına onlara korkutucu, faziletlerine karşı da teşvik edici bir metotla ona yaklaşır.
Tedaviye Teşvik
Hangi hastalık olursa olsun şiddeti ne olursa olsun, umutsuzluğa kapılmak dinimize göre caiz değildir. Tedaviyi bırakmak, ölümü istemek gibi bir hakkımız yoktur. Çünkü nimetler ve sıkıntılarla bir imtihandayız.
Bütün bağımlılıkların tedavisi vardır. Birey istediği müddetçe iradesini ortaya koyduğu sürece bağımlılıktan kurtulabilir.  Kişinin kurtulması kadar temiz kalma sürecini de sürdürmesi gerekir. Bundan dolayı tekrar başlamasına sebep olabilecek bütün risk faktörlerinden uzaklaşması önemlidir.
"Allah Teâla Hazretleri, her ne hastalık indirmişse onun devasını da indirmiştir." [Ebu Dâvud ve Tirmizî'de şu ziyade var:"Tek bir hastalığın ilacı yoktur."dedi. Kendisine: "O hangi hastalıktır?"diye soruldu da:"İhtiyarlık!" cevabını verdi."
"Allah hastalığı da ilacı da indirmiştir. Ve her hastalığa bir ilaç var etmiştir. Öyleyse tedavi olun. Ancak haram olan şeyle tedavi olmayın."Her hastalık için meşru ve helal olan bir tedavi metodu olduğuna Hz. Peygamber değinmektedir. Bağımlılık gibi bazı sorunlar için "Bu meret bırakılmaz" deyip ümitsizliğe düşülmemelidir. İslam’da tedavi aramaya devam etmek esastır, mutlaka her hastalığa uygun bir çare bulunacaktır.
Helal Kazanç Bilinci: Beden ve ruh sağlığımızı, ailemizi, maddi ve manevi varlığımızı “helâl” ile beslemek esastır.  Hz. Peygamber (sas) “Her sarhoş eden içkidir ve her sarhoş eden haramdır.” buyuruyor.
  İslâm dini insanoğluna dünya ve ahiret mutluluğunu kazandıracak prensiplerle doludur. İslam’da çalışma ve helâl kazanç, tıpkı ilim gibi farz telakki edilmiş, kişinin kimseye muhtaç olmadan hayatını sürdürebilmesi, çoluk çocuğunun nafakasını temin etmek maksadıyla meşru yoldan çalışıp kazanması, ibadet ölçüsünde kutsal ve değerli bir davranış olarak kabul edilmiştir.
  Haramlara ihtiyaç duymayacağımız kadar helal vardır. Haksız kazanç ihtiva eden kumar, faiz, şans oyunları ve benzeri meşru emek, üretim ve hizmete dayanmayan her türlü iş ve icraatlardan sakınmak, takva zırhına bürünmek, Şüpheli şeylerden sakınmak, Allah’ın koyduğu sınırları ihlal etmemek, kanaat sahibi olmak, lüks ve gösteriş tüketimine kapılmamak önemlidir.
 İyi Arkadaş Seçimi:İnsan sosyal bir varlıktır. Hayatı bu süreç içerisinde tanıştığı kişilerle öğrenir. Bu bilgiler genelde olumlu olsa da bazen kötü bilgiler de olmaktadır. İşte insanın içki kumar uyuşturucu gibi maddelere bulaşmasının en önemli sebebi bu arkadaşlık ortamlarıdır. Bütün bağımlılara göre de uyuşturucu içmenin en önemli sebebi arkadaştır.
 “Ey iman edenler, Allah’a karşı saygılı olun ve sadıklarla beraber bulunun.” "Vah yazıklar bana, ne olurdu da filanı dost edinmeseydim." Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurur: “Kişi dostunun dini üzeredir. Bu yüzden sizden biri kiminle dostluk kuracağına dikkat etsin.”
İsraf Bilinci: Kur’ân’da insanlara yasak olan davranışlardan biri de israf, yani verilen nimeti gereksiz yere kullanmaktır. Bu konuda özellikle mü’minler, israftan kaçınma konusunda uyarılmışlardır. Yüce Allah (cc), mü’minlere hitâb ettiği bir âyette onlara şöyle seslenmektedir; “Ey iman edenler, yiyiniz içiniz fakat israf etmeyiniz. Allah israf edenleri sevmez.” Özellikle kendisine iman eden kimselere hitâp ederek onların Allah’ın razı olmadığı israftan uzak durmalarını istemiştir. Kazanılan helal malı lüzumsuz bir şekilde gereksiz yere harcamak günahtır. Hiç kimse, benim malım diyerek istediği gibi harcama yapamaz.
           Emanet Bilinci: Beden, Allah tarafından insana verilmiş en kıymetli emanetlerden birisidir. Bu hususta kendimiz ve çocuklarımıza emanet bilincini aşılayalım. Hz. Peygamber şöyle uyarır: “Bedeninin senin üzerinde hakkı var!” Emanetin sahibini bilmek, hesabı hatırlamak, karşılığa inanmak kişiyi manevi yönden güçlü kılacaktır. Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Kıyamet gününde hiçbir kul, ömrünü ne için tükettiği, ilmi ile ne yaptığı, malını nereden kazanıp nerede harcadığı, bedenini ne uğruna yıprattığı sorulmadıkça bir yere kıpırdayamayacaktır.”
Sağlıklı Olmaya Teşvik: Hz. Peygamber (s.a.s); “İki nimet vardır ki, insanların çoğu bu iki nimetin kıymetini bilme noktasında aldanmışlar, hataya düşmüşlerdir. Bunlar, sağlık ve zaman nimetidir.” Buyurarak sağlığın önemini ortaya koymuşlardır.
İnsanlara sunulan nimetlerin en başında ise sağlığımız gelmektedir. Çünkü insanın elinden gittikten sonra sağlığın yeniden eski haline getirilmesi çok zordur. Bundan dolayı sağlığın, insan için büyük bir nimet olduğunun farkında olup kıymetini zamanında bilmemiz gerekir. Bu konuda Allah Rasülü’nün şu sözünü asla unutmayalım. “Hiç kimseye, iman hariç, sağlıktan daha hayırlı bir şey verilmemiştir.” Bu hadis bizlere İslam’ın manevi hayata önem verdiği gibi maddi hayata da değer verdiğini göstermektedir.
Haramlardan Sakınma Bilinci: İnsanların sınırsız özgürlüğe sahip olmadığını, her şeyin bir sınırı olduğunu gösteren haramlar, insanın dünya hayatında imtihanını oluşturan yasaklardır.
Gençlerimize çocuklarımıza haram bilincini aşılamalı, haramlardan gelecek mal ve servetin bereket ve faydasının olmayacağını, aksine geçici katkısı olsa bile dünyada ve ahirette ciddi sıkıntılar çıkaracağını aktarmamız gerekiyor.